Sarna (Capreolus capreolus), nazywana również sarną europejską lub sarną zwyczajną, to niewielki, szybki ssak roślinożerny z rodziny jeleniowatych (Cervidae). Występuje na obszarze Europy i Azji, gdzie odgrywa istotną rolę w ekosystemach leśnych. W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej biologii, ekologii, zachowaniu oraz ochronie tego fascynującego gatunku.
Wstęp
Sarna to jedno z najbardziej urokliwych zwierząt europejskich lasów. Niewielkie rozmiary, płochliwość i zręczność czynią ją trudnym obiektem obserwacji, ale warto poświęcić czas na jej poznanie, gdyż jest to gatunek o niezwykle ciekawym życiu i wpływie na swoje otoczenie.
Morfologia i wygląd
Sarna to niewielki, smukły ssak o długości ciała 95-135 cm, wysokości w kłębie 60-75 cm i masie ciała 15-30 kg. Samce są nieco większe i cięższe od samic. Sierść sarny jest zazwyczaj krótka, miękka i gęsta, z kolorystyką różniącą się w zależności od pory roku. Latem sierść ma barwę czerwonawo-brązową, zimą zaś szaro-brązową. Sarna posiada białą plamę na brodzie oraz białe plamy na brzuchu, piersi i wewnętrznej stronie ud. Ogon jest krótki, o długości około 2-3 cm.
Głowa sarny jest stosunkowo mała, z dużymi, ciemnymi oczami i długimi, ruchliwymi uszami. Samce, zwane księżakami, posiadają niewielkie, proste poroże, które zrzucane są co roku w okresie jesienno-zimowym i odrastają na wiosnę. Poroże składa się zazwyczaj z dwóch do trzech odgałęzień, osiągając długość do 25 cm.
Ekologia i występowanie
Sarna europejska zamieszkuje obszar od zachodniej Europy po wschodnią Azję, z wyjątkiem Wysp Brytyjskich, Skandynawii oraz południowej Hiszpanii, Grecji i Turcji. Gatunek ten preferuje zróżnicowane, mozaikowe krajobrazy, które łączą lasy liściaste, iglaste i mieszane z łąkami, polami uprawnymi oraz zaroślami. Sarna unika gęstych, jednolitych lasów, ale może również bytować na obrzeżach terenów zurbanizowanych.
Zachowanie
Rozród i rozmnażanie
Okres godowy sarny, zwany rują, przypada na lipiec i sierpień. W tym czasie samce stają się bardziej agresywne i rywalizują o terytorium oraz dostęp do samic. Kopulacja odbywa się po krótkim zalotach, a samiec broni swojego terytorium przed innymi konkurentami. Po około 290 dniach ciąży, zwykle w maju i czerwcu, samica rodzi jedno do trzech młodych, zwanych kozłami. Młode sarny ważą zaledwie około 1 kg przy narodzinach i są ukrywane przez matkę w trawie lub krzakach, gdzie pozostają przez większość czasu do osiągnięcia samodzielności.
Komunikacja
Sarny są zwierzętami stosunkowo cichymi, ale posługują się dźwiękami oraz postawą ciała do komunikacji z innymi osobnikami. Głównym sygnałem ostrzegawczym jest szybkie i głośne trzepotanie ogonem, które informuje inne sarny o potencjalnym zagrożeniu. W okresie godowym samce mogą wydawać niskie, nosowe dźwięki w celu przyciągnięcia samic.
Strategie przetrwania
Sarna jest zwierzęciem płochliwym, preferującym skrytą egzystencję w gęstwinach lub na obrzeżach lasów. W razie zagrożenia potrafi wykazać się niezwykłą szybkością i zwinnością, osiągając prędkość do 60 km/h. Sarny są również dobrymi skoczkami, potrafiącymi pokonać odległość do 10 m w jednym skoku. Są aktywne głównie o świcie i zmierzchu, ale w okresie letnim mogą również prowadzić życie dzienne.
Dieta
Sarna jest roślinożercą, który żywi się głównie młodymi liśćmi drzew, pąkami, igliwiem, ziołami, trawami oraz owocami. Dieta sarny jest sezonowa i zmienia się w zależności od dostępności pokarmu. Wiosną i latem preferują młode, soczyste liście, natomiast jesienią i zimą korzystają z bardziej włóknistego pokarmu, takiego jak kora drzew czy igliwie. Sarny mają wyspecjalizowane żołądki, które pozwalają im na przyswajanie trudnostrawnego pokarmu, takiego jak rośliny bogate w błonnik.
Wpływ na ekosystem
Sarna pełni istotną rolę w ekosystemach leśnych, zarówno jako konsument roślin, jak i jako ofiara drapieżników. Jej obecność wpływa na strukturę i dynamikę roślinności, gdyż preferencje pokarmowe sarny sprawiają, że rośliny są zmuszone do szybszego wzrostu i regeneracji. Sarny są również ważnym źródłem pożywienia dla drapieżników, takich jak wilki, rysie, orły przednie czy jastrzębie.
Ochrona i zagrożenia
Sarna europejska jest szeroko rozpowszechnionym gatunkiem i nie jest obecnie uznawana za zagrożoną wyginięciem. Jej populacja jest stabilna, a w niektórych regionach Europy nawet rośnie. Niemniej jednak, sarny są narażone na różne zagrożenia, takie jak utrata siedlisk, fragmentacja krajobrazu, zderzenia z pojazdami czy polowania. W niektórych krajach sarny są objęte ochroną prawną, która ogranicza polowania i dąży do zachowania odpowiedniej liczby populacji.
W celu ochrony sarny i jej siedlisk, ważne jest prowadzenie działań z zakresu ochrony przyrody, takich jak tworzenie rezerwatów przyrody, dbanie o zrównoważony rozwój terenów rolniczych czy ograniczenie liczby dróg przechodzących przez obszary, na których występuje sarna. Lokalne społeczności oraz organizacje pozarządowe odgrywają istotną rolę w monitorowaniu populacji sarny oraz wpływaniu na jej ochronę.
Podsumowanie
Sarna (Capreolus capreolus) to niewielki, zwinny ssak z rodziny jeleniowatych, zamieszkujący lasy i zarośla Europy i Azji. Gatunek ten odznacza się niezwykłym zachowaniem, ekologią oraz wpływem na swoje otoczenie. Chociaż obecnie nie jest uznawana za zagrożoną, istnieje potrzeba kontynuacji działań na rzecz jej ochrony, tak aby sarna mogła dalej pełnić swoją rolę w ekosystemach i cieszyć oczy obserwatorów przyrody.
Edukacja społeczeństwa na temat sarny i jej potrzeb jest kluczowa dla zrozumienia tego gatunku oraz jego wpływu na środowisko. Współpraca między naukowcami, organizacjami pozarządowymi, rolnikami, myśliwymi i lokalnymi społecznościami jest niezbędna, aby wprowadzać skuteczne strategie ochrony i zarządzania siedliskami sarny. Przez odpowiednie działania można zapewnić długoterminowe przetrwanie tego cennego gatunku oraz zachować różnorodność biologiczną europejskich i azjatyckich lasów.
W miarę jak rośnie świadomość społeczna na temat wartości sarny i jej wpływu na ekosystemy, można spodziewać się, że dalsze wysiłki na rzecz jej ochrony przyczynią się do zrównoważonego rozwoju przyrody oraz trwałego współistnienia sarny z innymi gatunkami i ludźmi.
