1. Wstęp

Łyska (Fulica atra) to ptak wodny należący do rodziny chruścieli (Rallidae) z rzędu żurawiowych (Gruiformes). Jest to gatunek szeroko rozprzestrzeniony w Eurazji, Afryce, Australii oraz Nowej Zelandii. Łyska charakteryzuje się swoim niezwykłym wyglądem, z ciemnym upierzeniem, białym dziobem i płytką na głowie, która zmienia kształt w zależności od nastroju ptaka.

2. Taksonomia i systematyka

Łyska (Fulica atra) została po raz pierwszy opisana przez szwedzkiego przyrodnika Karola Linneusza w roku 1758. Łyska należy do rodzaju Fulica, który obejmuje kilkanaście gatunków zaliczanych do chruścieli. Wyróżnia się kilka podgatunków łyski, które różnią się nieco wyglądem i obszarem występowania:

• Fulica atra atra (Linnaeus, 1758) – występuje w Europie, Azji oraz północnej Afryce
• Fulica atra lugubris (Salvadori, 1874) – występuje na Madagaskarze
• Fulica atra novaeguineae (Mayr, 1945) – występuje w Indonezji oraz na Nowej Gwinei
• Fulica atra australis (Gould, 1845) – występuje w Australii oraz Nowej Zelandii

3. Morfologia

Łyska osiąga długość ciała około 38-45 cm, z rozpiętością skrzydeł wynoszącą 70-85 cm. Masa ciała waha się między 700 a 1200 g. Upierzenie łyski jest jednolicie ciemnoszare, niemal czarne, z białym dziobem i białą płytką czołową, która u samców jest większa niż u samic. Nogi są zielonkawoszare, z palcami zakończonymi błonami pławnymi. Dziób łyski zakończony jest tępym hakiem, który służy do rozrywania roślinności podczas żerowania. Tęczówka oka ma barwę czerwoną lub brązową. Młode ptaki mają upierzenie jaśniejsze niż dorosłe, z brązowawymi plamami na grzbiecie i bokach, a ich dziób jest szarawy.

4. Rozmieszczenie i siedlisko

Łyska jest gatunkiem szeroko rozprzestrzenionym. Występuje na terenie Europy, Azji, Afryki, Australii oraz Nowej Zelandii. Preferuje siedliska wodne, takie jak rzeki, jeziora, stawy, bagna, czy też zbiorniki retencyjne. Najchętniej przebywa w zaroślach szuwarowych i trzcinowych, które zapewniają jej schronienie i miejsca do gniazdowania.

W okresie zimowym łyski z północnych i wschodnich części zasięgu migrują na południe, do cieplejszych krajów. Ptaki z zachodniej Europy oraz z obszarów o łagodniejszym klimacie są osiadłe i nie opuszczają swoich siedlisk przez cały rok.

5. Pokarm

Łyska jest ptakiem wszystkożernym, z przewagą pokarmu roślinnego. Żeruje głównie na roślinach wodnych, takich jak moczarka, rogatek czy trzcina, zjadając liście, pędy, nasiona oraz korzenie. Oprócz tego, w swojej diecie ma również drobne bezkręgowce, takie jak owady, ślimaki czy małe skorupiaki.

Łyska żeruje, nurkując w płytkiej wodzie lub grzebiąc w mule, za pomocą swojego dzioba. Potrafi również chodzić po dnie wodnym na swoich mocnych nogach.

6. Zachowanie

Łyska to ptak społeczny, który często przebywa w grupach. W zimowiskach potrafi tworzyć nawet skupiska liczące kilkaset osobników. Jest to ptak płochliwy, który w przypadku zagrożenia szybko ucieka, potrafiąc błyskawicznie zanurzyć się pod wodą lub wzbić się w powietrze.

Podczas pory godowej, łyska staje się bardziej terytorialna. Samce starają się zaimponować samicom, unosząc wysoko płytkę czołową, nadymając pierś oraz wydając charakterystyczne głosy.

7. Rozród

Sezon lęgowy łyski przypada na okres od kwietnia do lipca.

Gniazdo łyski to platforma z roślin wodnych, trzciny i gałązek, umieszczone na płytkiej wodzie wśród zarośli lub na lądzie w pobliżu brzegu. Para ptaków wspólnie buduje gniazdo, a samica składa 5-10 jaj o barwie od jasnobrązowej do szarobrązowej, z ciemniejszymi plamami.

Okres inkubacji trwa około 21-23 dni. Wysiadywanie jaj jest zadaniem zarówno samca, jak i samicy. Młode łyski są zagniazdownikami, co oznacza, że opuszczają gniazdo krótko po wykluciu, potrafiąc już samodzielnie pływać i nurkować. Rodzice opiekują się nimi przez około 8-10 tygodni, ucząc je zdobywania pokarmu i unikania zagrożeń.

8. Ochrona i zagrożenia

Łyska jest gatunkiem najmniejszej troski, co oznacza, że nie jest bezpośrednio zagrożona wyginięciem. W niektórych krajach, takich jak Wielka Brytania, jest objęta ochroną gatunkową. Największe zagrożenia dla łyski to utrata siedlisk, wynikająca z osuszania terenów podmokłych, zanieczyszczenie wód oraz wprowadzanie gatunków obcych, takich jak szczupak, który poluje na młode ptaki.

Ponadto, w niektórych rejonach łyska jest traktowana jako ptak łowny, co może wpłynąć na jej populację.

9. Ciekawostki

• Łyska potrafi szybko nurkować, znikając pod wodą w ciągu zaledwie kilku sekund.
• Płetwalnokształtna płytka czołowa łyski nie jest kośćmi, a elastycznym, białym guzem, który zmienia kształt w zależności od nastroju ptaka.
• Łyska jest jednym z nielicznych gatunków ptaków, które mają błony pławne, ale nie są w stanie fruwać na długich dystansach, ponieważ ich skrzydła są stosunkowo krótkie.

10. Podsumowanie

Łyska (Fulica atra) to interesujący ptak wodny, charakterystyczny dla wielu terenów podmokłych i zbiorników wodnych. Mimo swojego niezwykłego wyglądu, łyska jest gatunkiem najmniejszej troski, co oznacza, że na razie nie musimy obawiać się o jej przetrwanie. Ważne jest jednak, aby kontynuować monitorowanie populacji łyski oraz ochronę jej siedlisk, zwłaszcza w kontekście zmian klimatycznych, zanieczyszczenia wód i wprowadzania obcych gatunków, które mogą stanowić zagrożenie dla tych ptaków.

11. Bibliografia

1. del Hoyo, J., Collar, N., Christie, D.A., Elliott, A., Fishpool, L.D.C., Boesman, P., Kirwan, G.M., de Juana, E., Marks, J.S. & Garcia, E.F.J. (2021). Eurasian Coot (Fulica atra). In: del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive. Lynx Edicions, Barcelona.
2. BirdLife International (2021) Species factsheet: Fulica atra. Downloaded from http://www.birdlife.org on 05/04/2023.
3. Cramp, S. & Simmons, K.E.L. (eds.) (1977) Handbook of the Birds of Europe, the Middle East and North Africa, Volume 1: Ostrich to Ducks. Oxford University Press, Oxford.
4. Perrins, C. M. (1991). Forshaw, Joseph (ed.). Encyclopaedia of Animals: Birds. London: Merehurst Press. p. 104. ISBN 1-85391-186-0.

Warto także odwiedzić lokalne ośrodki przyrody, gdzie można obserwować łyski w ich naturalnym środowisku, oraz pamiętać o szacunku dla przyrody i zachowaniu bezpiecznej odległości od dzikich ptaków.