Błotniak stawowy (Circus aeruginosus) to średniej wielkości ptak drapieżny należący do rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae). Zasiedla obszary na terenie Europy, Azji oraz Afryki Północnej. W tej publikacji omówione zostaną charakterystyka tego gatunku, jego ekologia, zachowanie oraz działania ochronne podejmowane w celu zachowania populacji.
1. Wstęp
1.1. Systematyka i nazewnictwo
Domena: Eukaryota Królestwo: Animalia (zwierzęta) Typ: Chordata (strunowce) Klasa: Aves (ptaki) Rząd: Accipitriformes (jastrzębiowe) Rodzina: Accipitridae (jastrzębiowate) Rodzaj: Circus Gatunek: Circus aeruginosus (błotniak stawowy)
Błotniak stawowy jest jednym z kilku gatunków z rodzaju Circus. W języku polskim nazywany jest również błotniakiem zbożowym. W angielskim języku nazywany jest „marsh harrier” lub „western marsh harrier”.
1.2. Morfologia
Błotniak stawowy osiąga długość ciała od 48 do 58 cm, a rozpiętość skrzydeł wynosi od 110 do 130 cm. Samice są nieco większe i cięższe od samców. Upierzenie samca jest głównie szarobrązowe z jaśniejszymi, szaro-żółtymi końcówkami piór. Głowa i barki są jasne, a ogon ma charakterystyczną, czarną opaskę. Samica posiada ciemnobrązowe upierzenie z jaśniejszym, żółtawym spodem i białymi plamkami na ogonie. Oczy są żółte, a dziób szary z czarną końcówką.
2. Ekologia
2.1. Siedlisko
Błotniak stawowy zamieszkuje różnorodne obszary podmokłe, takie jak mokradła, torfowiska, bagna, czy stawy. Preferuje tereny z roślinnością szuwarową, trzcinowiskami oraz trawiastymi łąkami. W zimie, błotniak stawowy może przenosić się na pola uprawne w poszukiwaniu pokarmu.
2.2. Pokarm
Błotniak stawowy jest drapieżnikiem, żywiącym się głównie ptakami wodnymi i błotnymi, jak kaczki, chruściele czy bekasy, a także drobnymi ssakami, jak nornice czy myszy. Gatunek ten poluje również na płazy, ryby, owady i pisklęta innych ptaków.
2.3. Rozmnażanie
Okres lęgowy błotniaka stawowego rozpoczyna się wiosną, trwając od kwietnia do lipca. Gatunek ten tworzy monogamiczne pary. Gniazda budują na drzewach, krzewach lub na ziemi, wśród roślin szuwarowych lub trzcin. Gniazdo składa się z patyków, trzcin, roślin wodnych i liści.
Samica składa od 4 do 6 jaj o białawo-zielonym kolorze, plamistych lub cętkowanych. Inkubacja trwa około 30-38 dni. W tym czasie samiec dostarcza pożywienie dla samicy. Po wykluciu, pisklęta są karmione przez samców oraz samicę przez około 30-40 dni, do momentu, gdy osiągną zdolność do lotu.
3. Zachowanie
3.1. Lot
Błotniak stawowy charakteryzuje się powolnym, płynnym lotem z częstymi zawisami w powietrzu. Poluje, patrolując obszary mokradeł na niskim pułapie, skanując teren w poszukiwaniu ofiar. W trakcie lotu, błotniak stawowy trzyma skrzydła uniesione do góry w kształcie litery „V”.
3.2. Terytorium
Błotniak stawowy jest ptakiem terytorialnym, a jego terytorium obejmuje obszar około 1-5 km². W obrębie swojego terytorium samiec często wykonuje loty godowe, wznosząc się wysoko w powietrze, a następnie spadając w szybkim pionowym locie.
4. Ochrona i zagrożenia
4.1. Status i zagrożenia
Błotniak stawowy jest objęty ochroną gatunkową w większości krajów, w których występuje. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) klasyfikuje błotniaka stawowego jako gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). Jednakże, w ostatnich dekadach populacje tego gatunku wykazują lokalne spadki.
Główne zagrożenia dla błotniaka stawowego to utrata siedlisk, degradacja mokradeł, osuszanie terenów podmokłych oraz rolnictwo intensywne. Ponadto, nielegalne odstrzały oraz zatruwanie pestycydami również wpływają negatywnie na populacje błotniaka stawowego.
4.2. Działania ochronne
W celu ochrony błotniaka stawowego podejmuje się różne działania na różnych poziomach. Są to między innymi:
- Ochrona siedlisk: Ochrona i przywracanie terenów podmokłych oraz mokradeł jest kluczowym działaniem na rzecz zachowania populacji błotniaka stawowego. Wiele obszarów mokradeł objętych jest ochroną, taką jak europejska sieć obszarów Natura 2000, czy w ramach konwencji Ramsar.
- Monitoring populacji: Systematyczny monitoring populacji błotniaka stawowego pozwala na obserwację zmian liczebności i ewentualne działania na rzecz ochrony gatunku. W ramach monitoringu prowadzone są liczenia gniazd, oceny sukcesu lęgowego, czy badania przemieszczeń ptaków za pomocą telemetrycznych nadajników.
- Edukacja i świadomość społeczna: Podnoszenie wiedzy i świadomości społecznej na temat błotniaka stawowego oraz jego ochrony jest ważnym elementem działań na rzecz tego gatunku. Inicjatywy edukacyjne, takie jak warsztaty, wykłady, czy materiały informacyjne, pozwalają na zrozumienie znaczenia ochrony tego drapieżnika i jego siedlisk.
- Zwalczanie nielegalnych odstrzałów: Współpraca z organami ścigania i kontrola na obszarach występowania błotniaka stawowego pomagają w przeciwdziałaniu nielegalnym odstrzałom.
- Bioróżnorodność w rolnictwie: Promowanie zrównoważonego i przyjaznego dla środowiska rolnictwa, z uwzględnieniem zachowania bioróżnorodności, przyczynia się do ochrony siedlisk błotniaka stawowego. Przykłady takich działań to tworzenie ekostref wzdłuż rzek, czy utrzymanie niewielkich obszarów podmokłych na terenach rolniczych.
5. Podsumowanie
Błotniak stawowy (Circus aeruginosus) to średniej wielkości ptak drapieżny zamieszkujący obszary podmokłe w Europie, Azji i Afryce Północnej. Choć gatunek ten jest klasyfikowany jako najmniejszej troski przez IUCN, lokalne spadki populacji oraz presja ze strony działalności ludzkiej wymagają działań ochronnych, takich jak ochrona siedlisk, monitoring populacji, edukacja i świadomość społeczna, zwalczanie nielegalnych odstrzałów oraz promowanie bioróżnorodności w rolnictwie. Współpraca na różnych poziomach, zarówno lokalnym, jak i międzynarodowym, pozwala na skuteczną ochronę błotniaka stawowego i jego siedlisk.
6. Ciekawostki
- Błotniak stawowy posiada wyjątkową zdolność do identyfikowania swojej zdobyczy nawet na dużą odległość, dzięki ostry wzrok i doskonałe umiejętności lotnicze.
- Młode błotniaki stawowe są zdolne do samodzielnego życia już kilka tygodni po opuszczeniu gniazda. W ciągu kolejnych miesięcy osiągają dojrzałość płciową i zaczynają poszukiwać własnego terytorium.
- Błotniak stawowy może łączyć siły z innymi ptakami drapieżnymi, takimi jak błotniak zbożowy (Circus pygargus), aby wspólnie polować na zdobycz.
- W odróżnieniu od wielu innych ptaków drapieżnych, błotniak stawowy nie boi się wchodzić do wody, by zdobyć zdobycz, jak na przykład ryby.
- Błotniak stawowy jest ważnym elementem ekosystemów mokradłowych, gdyż pomaga kontrolować populację gryzoni, ptaków wodnych i innych zwierząt, które mogą wpływać na równowagę w tych siedliskach.
7. Źródła
- Cramp, S. & Simmons, K. E. L. (eds) (1980) The Birds of the Western Palearctic, Volume II. Oxford University Press, Oxford.
- Ferguson-Lees, J. & Christie, D. A. (2001) Raptors of the World. Christopher Helm, London.
- BirdLife International (2021) Species factsheet: Circus aeruginosus. Pobrane z http://www.birdlife.org na 4.04.2023.
- Circus aeruginosus (2021) W: The IUCN Red List of Threatened Species 2021. Pobrane z https://www.iucnredlist.org/species/22695367/164998643 na 4.04.2023.
W oparciu o te źródła oraz wiedzę ogólną na temat błotniaka stawowego, przedstawiony artykuł dostarcza szczegółowych informacji na temat tego interesującego gatunku ptaka drapieżnego, podkreślając jego znaczenie dla ekosystemów mokradłowych oraz konieczność podejmowania działań ochronnych.
