1. Wstęp
Bielik zwyczajny (Haliaeetus albicilla), potocznie nazywany bielikiem lub orłem morskim, to gatunek dużego ptaka drapieżnego z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae). Jest jednym z największych i najbardziej majestatycznych ptaków występujących w Europie, Azji i Afryce. W Polsce uznawany jest za gatunek autochtoniczny, a jego populacja jest stale monitorowana.
2. Taksonomia i klasyfikacja
Naukowa nazwa bielika zwyczajnego to Haliaeetus albicilla, która pochodzi od greckich słów „hali” (morze) i „aetos” (orzeł) oraz łacińskiego „albicilla” (biały ogon). Bielik należy do rodzaju Haliaeetus, który obejmuje łącznie osiem gatunków orłów morskich. Rodzina jastrzębiowatych (Accipitridae) jest jedną z największych rodzin ptaków drapieżnych.
3. Opis morfologiczny
3.1. Wymiary i masa
Bielik zwyczajny to duży, masywny ptak drapieżny o długości ciała 70-92 cm oraz rozpiętości skrzydeł 200-250 cm. Samce są nieco mniejsze od samic, ważąc średnio 3,1-6,9 kg, podczas gdy samice osiągają masę 4,9-9 kg.
3.2. Ubarwienie
Bielik zwyczajny charakteryzuje się ciemnobrązowym upierzeniem na większości ciała, z białym ogonem i białymi plamami na skrzydłach. Głowa jest jaśniejsza niż reszta ciała, a dziób, nogi i pazury są żółte. Młode ptaki mają ciemniejsze upierzenie z jaśniejszymi plamami i ciemnym ogonem, który staje się coraz bardziej biały, gdy ptak dojrzewa. Pełne białe ubarwienie ogona uzyskują zwykle po 4-5 latach życia.
4. Występowanie
4.1. Zasięg globalny
Bielik zwyczajny jest szeroko rozpowszechniony w Eurazji – od Islandii, Wysp Brytyjskich, Skandynawii przez Europę Środkową i Wschodnią, aż po Azję, aż do wschodniej Syberii i północno-wschodnich Chin. W zimie niektóre populacje migrują na południe, docierając do Azji Mniejszej, Bliskiego Wschodu, północnej Afryki i subkontynentu indyjskiego.
4.2. W Polsce
W Polsce bielik zwyczajny jest gatunkiem autochtonicznym, występującym głównie na terenie północno-wschodniej części kraju, w dolinach większych rzek oraz na Pomorzu. Populacja bielików w Polsce szacowana jest na około 1500 par lęgowych.
5. Siedlisko
Bielik zwyczajny preferuje różnorodne siedliska, takie jak tereny leśne, przybrzeżne, bagniste czy rzeczne. Ważnym czynnikiem decydującym o wyborze siedliska jest dostęp do otwartych terenów, na których może polować oraz bliskość wód, gdzie znajduje się główny pokarm tych ptaków – ryby.
6. Zachowanie
6.1. Pożywienie
Bielik zwyczajny jest gatunkiem drapieżnym, a jego dieta składa się głównie z ryb, które stanowią około 60-90% jego pożywienia. Oprócz ryb, bieliki polują także na ptaki wodne, małe ssaki, takie jak zające czy gryzonie, a także padlinę. Są również znane z kleptopasożytnictwa, czyli kradzieży zdobyczy innym ptakom, głównie rybołowom.
6.2. Lot
Bielik zwyczajny może unosić się na ciepłych prądach powietrza i szybować na dużych wysokościach. W locie wyróżnia się szerokimi, zaokrąglonymi skrzydłami z wyraźnym „palczastym” wcięciem na końcach oraz długim, szerokim ogonem.
6.3. Dymorfizm płciowy
Podobnie jak w przypadku wielu innych ptaków drapieżnych, samice bielika zwyczajnego są nieco większe od samców, ale nie ma wyraźnych różnic w ubarwieniu upierzenia między płciami. Dymorfizm płciowy jest zatem głównie związany z rozmiarami ciała.
6.4. Głos
Bielik zwyczajny wydaje charakterystyczne, donośne dźwięki, które przypominają pisklęce piszcze. Dźwięki te służą do komunikacji, szczególnie w okresie lęgowym, kiedy para bielików wzmacnia więzi i broni terytorium.
7. Rozród
7.1. Gniazdo
Bieliki budują duże, masywne gniazda z gałęzi na drzewach, szczególnie na wysokich, odosobnionych sosen lub dębach. Gniazda są wielokrotnie używane i rozbudowywane przez lata, co sprawia, że mogą osiągnąć imponujące rozmiary, nawet do 2 m średnicy i 3 m głębokości.
7.2. Jaja
W Polsce okres lęgowy bielików rozpoczyna się na przełomie lutego i marca. Samica składa zwykle 1-3 jaja o białawej barwie, pokryte drobnymi, brązowymi plamkami. Jaja są składane w odstępach 2-5 dni.
7.3. Okres lęgowy
Wysiadywanie jaj trwa około 35-45 dni i jest zadaniem zarówno samicy, jak i samca. W tym czasie samiec dostarcza samicę w pożywienie. Po wykluciu się piskląt, samiec nadal poluje, a samica zajmuje się karmieniem i ogrzewaniem młodych.
7.4. Opieka nad pisklętami
Młode bieliki rosną bardzo szybko, a już po około 70-90 dniach są zdolne do lotu. Rodzice nadal karmią i opiekują się nimi przez kolejne 2-3 miesiące, ucząc je polować i zdobywać pożywienie. Po tym czasie młode opuszczają terytorium rodziców i zaczynają samodzielne życie.
8. Ochrona i zagrożenia
Bielik zwyczajny jest objęty ochroną gatunkową, jednak wciąż jest narażony na różne zagrożenia, takie jak utrata siedlisk, zanieczyszczenie wód, zatruwanie pestycydami czy kolizje z liniami energetycznymi. Programy ochrony i reintrodukcji bielików, takie jak te realizowane w Polsce, przyczyniły się do wzrostu liczebności tego gatunku w ostatnich latach.
9. Ciekawostki
- Bielik zwyczajny jest jednym z symboli narodowych Polski i jest często przedstawiany jako godło na dawnych pieczęciach czy współczesnych herbach.
- Bielik może żyć nawet do 25 lat na wolności, choć niektóre osobniki mogą dożywać nawet 30 lat.
- Bieliki są monogamiczne, co oznacza, że tworzą pary na całe życie.
- Szybkość nurkowania bielika zwyczajnego podczas polowania na ryby może osiągać nawet 160 km/h.
- Na całym świecie istnieje osiem gatunków orłów morskich, do których należy bielik zwyczajny. Wszystkie one charakteryzują się dużym rozmiarem i preferencją wodnych środowisk jako głównego źródła pożywienia.
10. Podsumowanie
Bielik zwyczajny (Haliaeetus albicilla) to duży, majestatyczny ptak drapieżny, zamieszkujący tereny Eurazji. W Polsce jest objęty ochroną gatunkową i uważany za gatunek autochtoniczny. Bielik preferuje różnorodne siedliska związane z wodą, na których może polować na ryby, które stanowią główny pokarm. Gatunek ten jest monogamiczny i tworzy pary na całe życie. Bielik zwyczajny jest jednym z symboli narodowych Polski i jego populacja jest stale monitorowana, co pozwala na prowadzenie skutecznych programów ochrony i reintrodukcji tego ważnego gatunku.
