Zając bielak (Lepus timidus): Adaptacje, Zachowanie i Ochrona

1. Wstęp

Zając bielak (Lepus timidus), również nazywany zającem polarnym, to jeden z najbardziej fascynujących przedstawicieli rodziny zającowatych (Leporidae). W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej adaptacjom, które pomogły temu ssakowi przetrwać w trudnych warunkach środowiskowych, jego siedlisku, biologii, interakcjach z ludźmi oraz zagrożeniach i ochronie tego gatunku.

2. Opis i klasyfikacja

2.1 Morfologia

Zając bielak jest średniej wielkości zając o długości ciała od 40 do 65 cm, wagą 2,5 do 5,5 kg, z wyjątkowo długimi uszami (7–10 cm) i tylnej części ciała. W zależności od pory roku, sierść tego gatunku zmienia barwę. Latem jest szaro-brązowa z białymi bokami i brzuchem, a zimą całkowicie biała, z wyjątkiem czarnych końcówek uszu. Ta zmiana sierści pozwala zającowi doskonale maskować się w swoim otoczeniu.

2.2 Podgatunki

Wyróżnia się kilka podgatunków zająca bielaka, które różnią się nieco wyglądem i obszarem występowania:

• Lepus timidus timidus – występuje w Skandynawii, Finlandii i północnej Rosji;
• Lepus timidus varronis – zamieszkuje Alpy i Apeniny we Włoszech oraz Pireneje we Francji i Hiszpanii;
• Lepus timidus hibernicus – występuje w Irlandii;
• Lepus timidus scoticus – zamieszkuje Szkocję;
• Lepus timidus transsylvanicus – występuje w Karpatach.

3. Adaptacje

3.1 Maskowanie

Zmiana ubarwienia sierści zająca bielaka jest jednym z kluczowych mechanizmów maskowania, pozwalającemu temu gatunkowi unikać drapieżników. Latem, gdy tundra jest pokryta roślinnością, szaro-brązowa sierść doskonale komponuje się z otoczeniem, podczas gdy zimą biała sierść idealnie imituje pokrywę śnieżną.

3.2 Fizjologia

Zając bielak posiada liczne przystosowania fizjologiczne, które pomagają mu przetrwać w surowych warunkach klimatycznych. Duże, owłosione łapy pozwalają mu poruszać się po miękkim śniegu bez zapadania się, a także działają jak naturalne „śnieżne buty”, izolując od zimna. Dodatkowo, gęsta sierść chroni zwierzę przed utratą ciepła, podczas gdy biała sierść zimą odbija promienie słoneczne, zapobiegając przegrzewaniu.

3.3 Zachowanie

W celu przetrwania w ekstremalnych warunkach, zając bielak wykazuje również wiele adaptacji behawioralnych. Jest to gatunek o aktywności zmierzchowej i nocnej, co pozwala mu unikać drapieżników o działalności dziennych. Ponadto, zając bielak potrafi doskonale się wtopić w otoczenie, pozostając nieruchomo i przyklęczony, co utrudnia wykrycie przez wrogów naturalnych. Zajęcza „szopa” – płytkie zagłębienie w ziemi, w którym zwierzę przebywa w ciągu dnia – również stanowi sposób na zwiększenie kamuflażu.

4. Rozmieszczenie i siedlisko

Zając bielak zamieszkuje tereny o chłodnym klimacie w północnej Eurazji, w tym obszary Skandynawii, Finlandii, Rosji, Alp, Apeninów, Pirenejów, Karpat, a także Wysp Brytyjskich. Preferuje siedliska takie jak tundra, tajga, góry, torfowiska oraz wrzosowiska.

5. Biologia

5.1 Rozród

Okres rozrodczy zająca bielaka trwa od lutego do września, choć w chłodniejszych rejonach może być krótszy. Samice rodzą 1-4 miotów rocznie, a każdy miot liczy od 1 do 8 młodych. Ciąża trwa około 50-54 dni, a młode zające rodzą się w zagłębieniu wyściełanym sierścią matki. Zajęcza młodzież jest zdolna do samodzielnego życia już po kilku tygodniach, choć do osiągnięcia dojrzałości płciowej potrzebuje około 8-12 miesięcy.

5.2 Pokarm

Zając bielak jest roślinożercą. Jego dieta składa się głównie z traw, ziół, liści, pędów, korzeni i kory drzew. W zimie, gdy pokarm jest mniej dostępny, zające mogą również zjadać porosty i mchy.

5.3 Wrogowie naturalni

Wśród naturalnych wrogów zająca bielaka znajdują się drapieżniki takie jak wilki, rysie, lisy, jastrzębie, sowy oraz orły przednie. Wielu z nich poluje na zające dzięki ich zmysłowi wzroku, węchu i słuchu.

6. Interakcje z ludźmi

Zając bielak przez wiele lat był postrzegany jako zwierzę łowne, które dostarczało mięsa i futra ludziom zamieszkującym jego siedliska. Obecnie, w wielu krajach, zając bielak jest objęty ochroną, choć nadal może być legalnie odstrzeliwany w niektórych miejscach, np. w celu regulacji populacji.

7. Ochrona i zagrożenia

Głównymi zagrożeniami dla zająca bielaka są utrata i fragmentacja siedlisk, zmiany klimatyczne, nadmierne polowania oraz konkurencja z innymi gatunkami, takimi jak zając szarak (Lepus europaeus). W celu ochrony tego gatunku, konieczne są działania takie jak:

• Ochrona i przywracanie siedlisk, szczególnie torfowisk, wrzosowisk i tundry;
• Regulacja polowań, w tym ustalanie sezonów i limitów odstrzału;
• Monitorowanie populacji zająca bielaka oraz jego wrogów naturalnych;
• Działania mające na celu zwiększenie różnorodności biologicznej, np. wprowadzanie korytarzy ekologicznych czy odbudowa łąk.

8. Podsumowanie

Zając bielak (Lepus timidus) to niezwykły przedstawiciel rodziny zającowatych, którego adaptacje do życia w trudnych warunkach środowiskowych, takie jak maskowanie czy przystosowania fizjologiczne, pozwalają mu przetrwać w surowym klimacie. Aby zapewnić długotrwałe przetrwanie tego gatunku, ważne jest prowadzenie działań ochronnych, mających na celu zachowanie jego siedlisk oraz monitorowanie populacji.

9. Bibliografia

1. Angerbjörn, A. (2004). Lepus timidus. The IUCN Red List of Threatened Species 2004.
2. Flux, J. E. C. & Angermann, R. (1990). The Hares and Jackrabbits. In: J. A. Chapman, J. E. C. Flux (eds), _Rabbits, Hares and Pikas: Status Surveyand Conservation Action Plan_, IUCN, Gland, Switzerland.